Tiny van Hees en Tom Rusting begonnen 15 jaar geleden hun samenwerking vanuit een gedeelde motivatie om familieleden van mensen met psychische klachten te helpen. Een sterke combinatie van Tom als familie-ervaringsdeskundige en Tiny als Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige. Met hun Stichting Naastentraining helpen zij mensen om de mentale aandoening van hun naaste beter te begrijpen en leren ze hen communicatiemethodes om hier beter mee om te gaan. Het wegnemen van een gevoel van onmacht is daar een belangrijke resultaat van, want dat is een veelvoorkomend probleem bij familie en naasten van mensen met mentale problemen. Een waardevolle training voor naasten, waar ook de cliënt indirect veel baat bij heeft.

Tom als familie-ervaringsdeskundige

Tom kwam voor het eerst in aanraking met de GGZ toen zijn zoon op 20-jarige leeftijd te maken kreeg met mentale klachten. Hij werd gediagnosticeerd met psychosegevoeligheid of, zoals dat toen genoemd werd, schizofrenie. Tom en zijn gezin maakten heftige periodes mee; hun zoon is meerdere keren opgenomen, gedwongen of in crisis, maar ook weer weggelopen. Uiteindelijk kwam zijn zoon terecht bij een psychiater die zag dat het belangrijk was om de familie te betrekken bij het herstel van hun zoon. Ze zag dat zij gedreven, gemotiveerd en bekwaam genoeg waren om hun zoon te begeleiden. Dat creëert een hefboom effect: als je als behandelaar tijd besteedt aan de ouders, gaan zij daarna gewoon door met datgene in de praktijk brengen wat ze geleerd hebben. 

Inmiddels is zijn zoon 41 jaar oud en gaat het allang weer goed met hem, maar Tom wilde graag iets doen met de ervaring en kennis die hij had opgedaan. Ervaring die hij liever niet had gehad, maar die toch troostend voor hem werkt als hij er iets goeds mee kan doen. Hij leerde zijn ervaring in te zetten om andere naastbetrokkenen en familieleden van cliënten te coachen. Zo leerde hij Tiny kennen.

Tiny als Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige

Tiny is Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige en werkt al ruim 40 jaar in de hulpverlening, waarvan 30 jaar in de GGZ. Tiny deed ruim 15 jaar familiebegeleiding en naastenondersteuning bij Altrecht op de afdeling Preventie en sinds 2 jaar doet ze dit, samen met Tom, met de Stichting Naastentraining. Het viel Tiny in haar werk bij Altrecht op dat er in haar familiegroepen weinig naasten van niet-westerse achtergrond waren. “Sommige mensen doen niet mee omdat ze de sessie niet goed kunnen volgen, maar ook het verklaringsgedrag voor psychoses kan afwijken. Wanneer je anders denkt dan anderen in je groep, kan dit lastig zijn”, aldus Tiny. 

Tom en Tiny

Tom en Tiny vonden elkaar in hun gedeelde zorgen over het betrekken van families bij de behandeling; beiden vanuit hun eigen verschillende ervaring. Ze begonnen eerst met training voor niet-westerse families, maar al snel breidden ze hun doelgroep uit tot ook westerse families. Samen trainen en coachen ze nu families vanuit het hele land met hun Stichting Naastentraining. Dit doen zij kostenloos en belangenloos.

De begeleiding van familie is iets dat volgens Tiny veel meer en standaard zou moeten gebeuren: “Wanneer iemand in het ziekenhuis ligt met een hartinfarct wordt de familie uitgebreid geïnformeerd over het ziektebeeld en de mogelijkheden van behandeling, maar in de GGZ is dit niet zo”. De privacy reden wordt hier vaak in aangenomen: de cliënt zal het misschien niet willen, dus doen we het niet. Maar volgens Tiny en Tom moet dit anders: samen met de familie gaat het beter! 

Waarom naasten en familie?

Maar waarom de focus op naasten en familie? Een heersend gevoel van boosheid en onmacht bij de ouders of familie, zegt Tiny. “Tijdens mijn werk merkte ik dat er zoveel leed is bij families en dat zij zoveel onmacht ervaren wanneer hun gezinslid last heeft van mentale klachten. Als hulpverlener heb je twintig minuten of een uur per week of twee weken contact met je cliënt, maar voor de familie is dit elke dag. Dan kan het ontzettend moeilijk zijn om om  te gaan met een gezinslid met mentale klachten”.

Ook Tom beaamt dat de huidige GGZ niet meer kan voldoen aan vraag van de familie. Veel ouders voelen zich wanhopig wanneer zij bijvoorbeeld niet altijd mee kunnen doen in de behandeling, terwijl ze wel het kind thuis krijgen als het ontslagen wordt uit een opname setting. Er is zoveel bewijs dat de prognose van de cliënt beter wordt als er aandacht wordt besteed aan zijn of haar familie. Als zij er beter mee om leren gaan, dan ziet de toekomst er beter uit, ook voor de cliënt.

Hoe trainen of coachen jullie familie en naasten?

Het gaat vooral om communicatie, volgens Tom. Hoe ga je om met een psychisch kwetsbaar persoon in jouw omgeving of gezin? Tom vertelt over zijn eigen ervaring met zijn zoon, die toendertijd een psychose had en last had van wanen. “Toen dat met mijn zoon begon dacht ik: dit moet ik uit zijn hoofd praten. Kom op zeg, denk je nou heus dat die brandmelder aan het plafond een camera is? Dat er een complot is? Doe eens normaal, gebruik je verstand! Dat vind ik een vrij normale reactie voor ouders, maar dat werkt averechts en schept juist afstand. We geven ouders handvatten en training om dat contact op een andere en betere manier te doen. We leren ze hier op een respectvolle, meelevende en oordeelvrije manier mee om te gaan. Dan wordt de relatie beter en dan voelen de ouders zich minder machteloos. Ze hebben namelijk iets geleerd wat ze kunnen doen om hun naaste te helpen. Dat werkt twee kanten op: minder conflict betekent dat de ouders zich minder machteloos voelen en de spanningen of situaties beter kunnen verdragen. Als je dan ook nog ziet dat je jouw familie of gezinslid helpt, dan help je elkaar op weg naar herstel”.

“We noemen ons werk training, maar eigenlijk is het een mix van training en coaching. Dat blijkt goed te werken: de combinatie van Tiny’s professionele kennis en mijn persoonlijke ervaring. We werken volgens duidelijke programma’s met hulp van Tiny’s kennis, maar soms kan je mensen bepaalde dingen toch wat overtuigender uitleggen als je zegt “Ik begrijp je, dat heb ik ook meegemaakt”, of “Ik heb het weleens zo geprobeerd en toen werkte dat niet, maar toen ik het op deze manier aanpakte wel”.

Tiny: “Bij de training of coaching van familie of naasten gaat het niet om wat de diagnose is van de cliënt, die kan de familie ons soms wel vertellen maar soms ook niet. We leren ze communicatiemethodes om om te gaan met de situatie en deze beter te accepteren”

Wat zijn de positieve resultaten?

“We zien vooral onmachtige ouders veranderen in ouders die weten hoe ze ermee om moeten gaan”, aldus Tiny.”Ze laten ons weten hoe de onderlinge verstandhouding in hun gezin verbeterd is. Maar daarnaast zien we ook dat ze meer begrijpen van hoe de hulpverlening in elkaar steekt en hoe ze zich daar het beste toe kunnen verhouden.”

Wat willen jullie behandelaren meegeven over Stichting Naastentraining?

“Wijs mensen op de naastentraining en besef dat wij onszelf opstellen als bondgenoten van behandelaren. We zijn er voor ondersteuning en zullen nooit behandelaren tegenspreken. Ons werk maakt het hopelijk, maar dat weten we eigenlijk zeker, de behandelaar mogelijk om hun werk effectiever te doen. Wij zorgen ervoor dat de familie beter begrijpt wat er aan de hand is en hoe ze kunnen bijdragen. We zijn bondgenoten van de cliënt, familie, maar zeker ook behandelaren.”

Meer informatie?

Stichting Naastentraining biedt gratis, professionele individuele training en coaching, in Engels en Nederlands, via Zoom. Wil je meer weten over wat zij voor jou of jouw cliënten kunnen betekenen? Neem dan een kijkje op www.naastentraining.nl/.